*8q*
12-16-2008, 08:07 PM
อินทรีย์สังวร
อินทรียสังวร
สำรวมอินทรีย์ ๖ คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
ไม่ให้ยินดียินร้ายในเวลาเห็นรูป ฟังเสียง ดมกลิ่น
ลิ้มรส ถูกต้องโผฏฐัพพะรู้ธรรมารมณ์ด้วยใจ
ระวังไม่ให้กิเลสครอบงำใจในเวลารับรู้อารมณ์ทาง
อินทรีย์ทั้ง ๖ (เป็นข้อ ๑ ในอปัณณกปฏิปทา ๓/
ข้อ ๒ ในปาริสุทธิศีล ๔/ ข้อ๒ ในองค์แห่ง
ภิกษุใหม่ ๕)
[จาก พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์
โดย พระธรรมปิฎก]
อินทรีย์สังวร
การมีสติสักแต่รู้อาการต่างๆ เช่น อาการเห็น เป็นต้นนี้
เรียกว่าอินทรีย์สังวร (องฺ ติก. ๑๒/๑๖/๑๐๘)
หมายถึงการสำรวมอินทรีย์ทั้งหก คือตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
เพื่อปิดกั้นไม่ให้เกิดอกุศลทางทวารเหล่านั้น
โดยปรกติการรับรู้อารมณ์ภายนอกคือ รูปที่เห็น ฯลฯ
ทำให้เราตอบสนองอารมณ์เหล่านั้น ชอบใจเมื่อพบ
อารมณ์ที่ปรารถนาไม่อยากได้รับอารมณ์ที่ไม่ปรารถนา
และปรุงแต่งอารมณ์ตามความรู้สึกของตน
อยากจะได้รับอารมณ์ที่ปรารถนา ไม่อยากได้รับ
อารมณ์ที่ไม่ปรารถนา
ทั้งหมดเหล่านี้เป็นกิเลสที่ทำให้จิตเศร้าหมอง เร่าร้อน
กระวนกระวายได้รับความทุกข์ใจอยู่เสมอ
โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อเกิดปัญหาต่างๆ ในชีวิต
เช่น ไม่ประสบความสำเร็จในธุรกิจ หรือพลัดพราก
จากบุคคลสิ่งของที่ผูกพันอยู่ ก็ยิ่งเกิดความทุกข์ใจมากขึ้น
ฉะนั้นการมีสติตามรู้อาการต่างๆ เหล่านี้
จึงเป็นอุบายกำจัดอกุศลคือความโลภและความโกรธ
และยังกำจัดความหลงที่ไม่รู้เท่าทันอารมณ์อีกด้วย
พระพุทธองค์ตรัสอุปมาว่า มีเต่าตัวหนึ่งหากินอยู่ที่ริมฝั่งแม่น้ำ
ในเวลาเย็น เห็นสุนัขจิ้งจอกเกินมาแต่ไกล จึงหดตัวเข้าไป
ในกระดองฝ่ายสุนัขจิ้งจอกเมื่อเห็นเต่าก็อยากกินเนื้อเต่า
จึงคอยโอกาสอยู่ข้างๆคิดว่าถ้าเต่ายืดตัวออกมาก็จะ
จับกินเสีย แต่เต่าก็ยังคงหลบภัยอยู่ในกระดองนั้น
สุนัขจิ้งจอกทนรอไม่ไหว จึงหลีกไปหากินในสถานที่อื่น
กิเลสมารนี้เปรียบเหมือนสุนัขจิ้งจอกนั่นเอง
ได้พยายามหาทางเกิดอยู่เสมอในทวารต่างๆ
เต่าในที่นี้เปรียบเหมือนนักปฏิบัติ
กระดองเต่าเปรียบเหมือนอินทรีย์สังวรที่ปิดกั้น
ไม่ให้เกิดอกุศลทางทวารเหล่านั้น
(สํ. สฬา. ๑๘/ ๒๔๐/ ๑๖๖) http://board.agalico.com/showthread.php?t=25352
อินทรียสังวร
สำรวมอินทรีย์ ๖ คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
ไม่ให้ยินดียินร้ายในเวลาเห็นรูป ฟังเสียง ดมกลิ่น
ลิ้มรส ถูกต้องโผฏฐัพพะรู้ธรรมารมณ์ด้วยใจ
ระวังไม่ให้กิเลสครอบงำใจในเวลารับรู้อารมณ์ทาง
อินทรีย์ทั้ง ๖ (เป็นข้อ ๑ ในอปัณณกปฏิปทา ๓/
ข้อ ๒ ในปาริสุทธิศีล ๔/ ข้อ๒ ในองค์แห่ง
ภิกษุใหม่ ๕)
[จาก พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์
โดย พระธรรมปิฎก]
อินทรีย์สังวร
การมีสติสักแต่รู้อาการต่างๆ เช่น อาการเห็น เป็นต้นนี้
เรียกว่าอินทรีย์สังวร (องฺ ติก. ๑๒/๑๖/๑๐๘)
หมายถึงการสำรวมอินทรีย์ทั้งหก คือตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
เพื่อปิดกั้นไม่ให้เกิดอกุศลทางทวารเหล่านั้น
โดยปรกติการรับรู้อารมณ์ภายนอกคือ รูปที่เห็น ฯลฯ
ทำให้เราตอบสนองอารมณ์เหล่านั้น ชอบใจเมื่อพบ
อารมณ์ที่ปรารถนาไม่อยากได้รับอารมณ์ที่ไม่ปรารถนา
และปรุงแต่งอารมณ์ตามความรู้สึกของตน
อยากจะได้รับอารมณ์ที่ปรารถนา ไม่อยากได้รับ
อารมณ์ที่ไม่ปรารถนา
ทั้งหมดเหล่านี้เป็นกิเลสที่ทำให้จิตเศร้าหมอง เร่าร้อน
กระวนกระวายได้รับความทุกข์ใจอยู่เสมอ
โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อเกิดปัญหาต่างๆ ในชีวิต
เช่น ไม่ประสบความสำเร็จในธุรกิจ หรือพลัดพราก
จากบุคคลสิ่งของที่ผูกพันอยู่ ก็ยิ่งเกิดความทุกข์ใจมากขึ้น
ฉะนั้นการมีสติตามรู้อาการต่างๆ เหล่านี้
จึงเป็นอุบายกำจัดอกุศลคือความโลภและความโกรธ
และยังกำจัดความหลงที่ไม่รู้เท่าทันอารมณ์อีกด้วย
พระพุทธองค์ตรัสอุปมาว่า มีเต่าตัวหนึ่งหากินอยู่ที่ริมฝั่งแม่น้ำ
ในเวลาเย็น เห็นสุนัขจิ้งจอกเกินมาแต่ไกล จึงหดตัวเข้าไป
ในกระดองฝ่ายสุนัขจิ้งจอกเมื่อเห็นเต่าก็อยากกินเนื้อเต่า
จึงคอยโอกาสอยู่ข้างๆคิดว่าถ้าเต่ายืดตัวออกมาก็จะ
จับกินเสีย แต่เต่าก็ยังคงหลบภัยอยู่ในกระดองนั้น
สุนัขจิ้งจอกทนรอไม่ไหว จึงหลีกไปหากินในสถานที่อื่น
กิเลสมารนี้เปรียบเหมือนสุนัขจิ้งจอกนั่นเอง
ได้พยายามหาทางเกิดอยู่เสมอในทวารต่างๆ
เต่าในที่นี้เปรียบเหมือนนักปฏิบัติ
กระดองเต่าเปรียบเหมือนอินทรีย์สังวรที่ปิดกั้น
ไม่ให้เกิดอกุศลทางทวารเหล่านั้น
(สํ. สฬา. ๑๘/ ๒๔๐/ ๑๖๖) http://board.agalico.com/showthread.php?t=25352