โลกนีติ

อ.สมปอง มุทิโต/เรียบเรียง

ทีฆา ชาครโต รตฺติ ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ
ทีโฆ พาลาน สํสาโร สทฺธมฺมํ อวิชานตํ. *

ราตีเดียวก็ยาวนานสำหรับผู้นอนไม่หลับ ทางโยชน์เดียวก็ยาวไกล
สำหรับผู้เมื่อยล้า สังสารวัฏก็ยาวนานสำหรับคนพาลผู้ไม่รู้แจ้งพระสัทธรรม

คนตื่นคืนหนึ่งช้า จริงเจียว
มลานผลูโยชน์เดียว ดุจร้อย
สงสารหมู่พาลเทียว ทางเนิ่น นานนา
เพราะบ่เห็นธรรมน้อย หนึ่งให้เป็นคุณ

ความยาวนานเนิ่นช้าย่อมมีแก่คน ๓ จำพวกต่อไปนี้
คนนอนไม่หลับ เพราะโลภอยากได้ทรัพย์หรือถูกราคะกิเลสรุมเร้าจิต
ใจให้ฟุ้งซ่าน เพราะโทสะขัดเคืองใจในงาน ญาติมิตร และบริวารที่ไม่ได้ดั่งใจ
เพราะโมหะลุ่มหลงมัวเมาในสิ่งไม่เป็นประโยชน์ แม้เพียงราตรีเดียวก็ยาวนาน
คนหมดแรงเมื่อยล้า ท้อแท้ สิ้นหวัง ล่มสลาย ลงมือทำอะไรไม่เคย
ประสบผลสำเร็จ ระยะทางแม้เพียงโยชน์เดียวก็ช่างยาวไกลเหลือเกิน
คนพาล ที่มัวแต่ทำบาปกรรม หลงใหลในลาภ ยศ สรรเสริญ สุข
ยึดติดในลาภ ยศ สรรเสริญ และสุข ว่าจะไม่เปลี่ยนแปลงไป ถูกราคะ โทสะ
โมหะ รุ่มเร้าจิตให้ตกต่ำ ปัญญาเห็นความเป็นจริงแม้แต่น้อยก็ไม่มี จะต้อง
เวียนว่ายตายเกิดอยู่ในสังสารวัฏอันแสนจะยาวไกลนี้เป็นอีกตราบนานเท่านาน

* ขุ.ธ.๒๕/๖๐/๒๗

อนาคตํ ภยํ ทิสฺวา ทูรโต ปริวชฺชเย
อาคตญฺจ ภยํ ทิสฺวา อภีโต โหติ ปณฺทิโต.

บัณฑิตเมื่อเห็นภัยตั้งแต่ยังมาไม่ถึง ย่อมหาทางหลบหลีกเสียแต่
เนิ่น ๆ เมื่อเห็นภัยมาถึงแล้ว ก็ไม่ครั่นคร้าม

เห็นภัยใหญ่แต่ช้า จักถึง ตนแฮ
ปราชญ์ย่อมผ่อนผันพึง หลบลี้
ภัยใดด่วนโดนตรึง ตราติด ตัวนา
ใจปราชญ์ปราศแสยงชี้ เช่นหล้าแลไศล

“ กันดีกว่าแก้ ” สำนวนนี้ยังเป็นอมตะการรู้จักป้องกันปัญหาข้อผิด
พลาดตั้งแต่เนิ่น ๆ ย่อมเป็นผลดี เพราะพลั้งพลาดไปแล้วจะแก้ไขลำบาก
บัณฑิตทั้งหลาย มีความรอบรู้ หมั่นสังเกตสภาวะทางธรรมชาติบ้าง
สังเกตผู้คนบ้าง สังเกตสัตว์เลี้ยง หรือความเปลี่ยนแปลงทางธรรมชาติบ้าง
เมื่อเห็นว่าจะมีภัย หรือเห็นภัยจะมาถึง ก็หาทางป้องกันไว้แต่เนิ่น ๆ เมื่อเห็น
ว่าไม่มีทางจะป้องกันได้ ก็หาทางหลีกเลี่ยงตั้งแต่ภัยนั้นยังมาไม่ถึง
แต่เมื่อภัยมาถึงเข้า หาวิธีป้องกันแก้ไขไม่ได้ หรือหลบหนีไม่ทันก็ไม่
ตระหนกตกใจ ไม่หวาดหวั่น ไม่ครั่นคร้าม มีความหนักแน่น ตั้งสติให้มั่น
ค่อยคิดหาวิธีแก้ไข หาวิธีผ่อนหนักให้เป็นเบา ค่อย ๆ สะสางไปทีละน้อย
ไม่ปล่อยปละละเลยให้ลุกลาม เมื่อทำได้อย่างนี้ เรื่องร้ายก็จะกลายเป็นดี
ปัญหาที่ได้รับการแก้ไข ก็จะเข้าสู่ภาวะปรกติโดยไม่ยากนัก

ยา อิจฺเฉ ปุริโส โหตุ๊ ชาติ ชาติ ปุนปฺปุนํ
สามิกํ อปจาเยยฺย อินฺทํว ปาริจาริกา.

หญิงใดปรารถนาเกิดเป็นชายต่อกันทุกชาติ หญิงนั้นควรเคารพ
ปฏิบัติสามี เหมือนนางฟ้าปฏิบัติต่อองค์อินทร์ ฉะนั้น

หญิงปองแปรชาติเชื้อ เป็นชาย
ปฏิบัติผัวบ่วาย ว่างแล้ว
ดุจเทพธิดาราย อินทร์รอบ จรุงแม่
จักเสร็จสมใจแคล้ว คลาดพ้นเพศหญิง

เรื่องสิทธิสตรีที่ไม่เท่าเทียมบุรุษ เป็นเรื่องที่ได้รับการหยิบยกมาถกเถียงกันทุก
ยุคทุกสมัยตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันว่า ทำอย่างไรสตรีจึงจะมีสิทธิเสรีภาพเท่าเทียมกับ
บุรุษ ต่างโต้เถียงกันเพื่อหาเหตุและผล
แต่ในโลกนีติบทนี้ กล่าวถึงสิทธิสตรีต่างจากนั้น กล่าวถึงสิทธิสตรีเพื่อจะได้
การยอมรับให้บวชท่ามกลางภิกษุสงฆ์เท่าเทียมบุรุษเพศ ให้ได้บรรลุธรรมขั้นสูงสุด
ให้ได้บำเพ็ญบารมี ให้ได้ตรัสรู้อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่ง
ข้อหลังนี้ สตรีเพศไม่สามารถบรรลุถึงได้ หากสตรีคนใดปรารถนาตรัสรู้เป็น
พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ต้องปรารถนาความเป็นบุรุษก่อน และเพื่อให้ความปรารถนานั้น
สำเร็จ สตรีผู้เป็นภรรยาควรปฏิบัติสามีด้วยความเคารพนอบน้อม ไม่ใช่ยอมลดตน
ลงต่ำ แต่ทำเพื่อการบรรลุคุณอันสูงสุด นางฟ้าปฏิบัติต่อองค์อินทร์ฉันใด ก็พึงทำฉัน
นั้นเถิด

โย อิจฺเฉ ปุริโส โหตุ ชาติ ชาติ ปุนปฺปุนํ
ปรทารํ วิวชฺเชยฺย โธตปาโทว กทฺทมํ.

ชายใดปรารถนาเกิดเป็นชายต่อกันทุกชาติ ชายนั้นควรละเว้นจาก
การละเมิดภรรยาผู้อื่น เหมือนผู้ล้างเท้าสะอาดแล้ว หลีกเว้นโคลนตม ฉะนั้น

ชายใดปองจักได้ เป็นชาย
ทุกชาติบ่ให้กลาย กลับบ้าง
ภรรยาท่านอย่าหมาย มั่วเสพ เลยพ่อ
ดุจเที่ยวแล้วเท้าล้าง หลีกเปื้อนเปือกตม

ชายใด พิจารณาเห็นว่าบุรุษเพศนี้ เป็นเพศสูงควรแก่การยังประโยชน์ที่ยิ่ง
ใหญ่ให้สำเร็จได้ เป็นเพศที่สามารถตรัสรู้อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณได้ ควรปรารถนาเกิด
เป็นชายต่อกันไปทุก ๆ ชาติ จนกว่าจะบำเพ็ญบารมีให้เต็มบริบูรณ์ เพื่อยังความ
ปรารถนาให้สัมฤทธ์ผล
ควรระวังตน ประคองตนไว้ให้อยู่ในธรรมเนียมที่ดีงาม ไม่ประพฤติเสียหาย
ไม่ล่วงละเมิดสิทธิสตรี ไม่ล่วงเกินหญิงที่มีมารดาบิดา มีญาติผู้ใหญ่ มีผู้ปกครอง มีขนบ
ธรรมเนียมคุ้มครอง มีกฏหมายคุ้มครอง มีสามีคุ้มครอง หรือหญิงที่ไม่ควรล่วงเกิน
ควรยินดี ควรเอาใจใส่ ควรยกย่อง ควรคุ้มครอง ควรชื่นชม และควรเลี้ยงดูแต่ภรรยา
ตนเท่านั้น
เหมือนบุคคลล้างเท้าสะอาดดีแล้ว รังเกียจไม่อยากเหยียบย่ำโคลนตม
หลีกหนีให้ห่างจากสิ่งสกปรก ฉะนั้น