งานลอยกระทง

งานลอยกระทงตามประทีป

การลอยกระทงตามประทีป ถือเป็นประเพณีมาแต่โบราณว่า เพื่อบูชารอยพระพุทธบาท ซึ่งประดิษฐานอยู่ที่ฝั่งแม่น้ำนัมมทาในชมพูทวีป โดยคติตามเรื่องที่กล่าวไว้ในอรรถกถาปุณโณวาทสูตรว่า
สมัยหนึ่ง พระบรมศาสดาได้เสด็จไปยังแม่น้ำนัมมทานที พญานัมมทานาคราช อาราธนาให้เสด็จไปสู่นาคพิภพด้วยศรัทธาเลื่อมใส เพื่อจะถวายสักการบูชา พระองค์จึงเสด็จไปตรัสเทศนาแก่พญานาคราชพร้อมทั้งบริวารแล้วเสด็จกลับ พญานาคราชได้กราบทูลขอสิ่งที่ระลึกอย่างใดอย่างหนึ่งไว้ เพื่อเป็นอนุสาวรีย์ที่กราบไหว้บูชาในกาลต่อไป พระผู้มีพระภาคจึงประทานให้ตามความประสงค์โดยประดิษฐาน รอยพระพุทธบาทไว้ที่ริมฝั่งแม่น้ำนัมมทานทีนั้น ให้เป็นที่สักการบูชาของพญานาคราชสืบต่อไป
ด้วยความเป็นมาดังกล่าว จึงได้เกิดมีประเพณีลอยกระทงตามประทีปขึ้นในหมู่พุทธศาสนิกชน เพื่อบูชารอยพระพุทธบาทดังกล่าวนั้น ประเพณีนี้มีมาแต่ครั้งกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี และนิยมทำกันเป็นประเพณีในวันเพ็ญเดือนสิบสอง ซึ่งเป็นฤดูน้ำเหนือลด ดังปรากฏในหนังสือตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์ พระสนมเอกของพระมหาธรรมราชาลิไทย และเป็นธิดาพระศรีมโหสถ ได้เรียบเรียงเป็นเรื่องเกี่ยวด้วยพระราชพิธีสิบสองเดือน ในราชสำนัก มีความตอนหนึ่งว่า
เมื่อถึงวันเพ็ญเดือนสิบสอง พระร่วงเจ้ารับสั่งให้บรรดาพระสนมนางในเถ้าแก่ชะแม่ท้าวนางทั้งหลาย ตกแต่งกระทงประดับดอกไม้ธูปเทียนนำลงลอยน้ำ หน้าพระที่นั่งตามประเพณีของกษัตริย์โบราณที่มีมา ตัวท้าวศรีจุฬาลักษณ์ ซึ่งขณะนั้นมีชื่อว่า นางเรวดีนพมาศ ก่อนถวายตัวเข้ามาอยู่ในพระราชวังคิดเห็นว่า ในวันเพ็ญเดือนสิบสองตามปกติย่อมมีบัวสายชนิดหนึ่งบานในเวลากลางคืน ผิดกว่าบัวสายอื่น ๆ ที่ดอกบานเวลากลางวัน ดอกบัวดังกล่าวนี้เรียกว่า ดอกกมุท เป็นดอกบัวพิเศษปีหนึ่งมีดอกบานครั้งเดียวในวันนี้เท่านั้น จึงเห็นสมควรว่ากระทงที่จะแต่งประทีปลอยบูชาพระพุทธบาท ให้เข้ากับพิธีพราหมณ์โบราณ และตกแต่งเป็นเครื่องสักการะด้วยดอกไม้ที่มีในสมัย จึงได้จัดเย็บกระทงเป็นรูปดอกกมุท แต่ละกลีบติดประทีปน้ำมันเปรียวพระโคนำ ลงลอยหน้าพระที่นั่ง เป็นที่สะดุดตาคนทั่วไป
พระร่วงจึงรับสั่งถามความหมายนางก็ทูลอธิบายเหตุผลได้จนเป็นที่พอพระราชหฤทัย จึงได้รับสั่งในที่ประชุมวันนั้นว่า ต่อไปเบื้องหน้าขอให้ทุกคนเอาอย่างนางเรวดีนพมาศนี้ จงแต่งกระทงประทีปลอยในวันเพ็ญเดือนสิบสองให้เป็นรูปดอกกมุทสืบไป
การลอยกระทงตามประทีป ที่ราษฎรนิยมทำกันเป็นประเพณีในปัจจุบันคือ ถ้าเป็นพิธีที่ร่วมกันทำเป็นหมู่คณะเช่นที่ ทำกันทางภาคเหนือ วัดทั้งหลายเป็นหัวหน้านำศรัทธาวัดของตน จัดทำกระทงใหญ่เป็นประธานของวัดขึ้น กระทงหนึ่งตกแต่งประกวดกัน เมื่อถึงวันเพ็ญเดือนสิบสอง ตั้งแต่เวลาย่ำค่ำเป็นต้นไป แต่ละวัดจะแห่กระทงประธานของวัดตนไปสู่ท่าน้ำตามที่นัดหมายเป็นที่สนุกสนาน มีกระทงอื่น ๆ ของศรัทธาแห่เข้าขบวนตามกันไปแล้วไปตั้งประกวดกันที่ท่าน้ำ เมื่อได้เวลาสมควรก็ร่วมกันบูชากระทงของตนแล้วนำไปลอยในแม่น้ำ ให้กระทงลอยไปตามกระแสน้ำ เมื่อลอยหมดทุกวัดและทุกหมู่คณะแล้วก็เป็นอันเสร็จพิธี
สำหรับพิธีในภาคอื่น มักทำกันเป็นบุคคล ระเบียบพิธีจึงง่าย เป็นเรื่องเฉพาะตัว ผู้ลอยกระทงจะเตรียมกระทงแล้วนำไปที่ท่าน้ำ จุดเทียนในกระทง แล้วกล่าวคำบูชา จบแล้วลอยกระทงตามประทีปนั้นลงในน้ำเป็นอันเสร็จพิธี
คำถวายกระทงสำหรับลอยประทีป
มยํ อิมินา ปทีเปน, อสุกาย, นมฺมทาย, นทิยา, ปุลิเน ฐิตํ, มุนิโน, ปาทวลญฺชํ, อภิปูเชม, อยํ, ปทีเปน, มุนิโน ปาทวลญฺชสฺส, ปูชา, อมฺหากํ, ฑีฆรตฺตํ, หิตาย, สุขาย, สํวตฺตตุ
ข้าพเจ้าทั้งหลาย ขอบูชารอยพระพุทธบาทที่ตั้งอยู่เหนือหาดทราย ในแม่น้ำชื่อนัมมทานที ด้วยประทีปนี้ กิริยาที่บูชารอยพระพุทธบาทด้วยประทีปนี้ ขอจงเป็นไปเพื่อประโยชน์และความสุข แก่ข้าพเจ้าทั้งหลาย สิ้นกาลนาน เทอญ


ขอขอบคุณที่มาคะ http://www.heritage.thaigov.net/reli...ny/relcer1.htm

นางนพมาศรุ่นจูเนียร์